Focale therapie van prostaatkanker, wat is de stand van zaken?

Focale therapie van prostaatkanker is een therapie waarbij alleen de tumor in de prostaat wordt behandeld en de rest van de prostaat gespaard blijft. Bij focale therapie wordt van buitenaf de juiste lokalisatie van het gezwel in de prostaat (driedimensionaal) bepaald en aansluitend gericht vernietigd met (kanker-) weefsel dodende energie. Voor het bepalen van de locatie kan tegenwoordig MRI gebruikt worden in plaats van echografie.

Om het weefsel te vernietigen zijn verschillende energiebronnen mogelijk:

• hoogfrequente geluidsgolven;
• bevriezing;
• verbranding (hitte);
• laser;
• foto-dynamische energie;
• en zelfs radiofrequente golven.

Nu nog alleen voor klinisch wetenschappelijk onderzoek

De energiebron is dus niet het probleem maar wel de exact juiste afbeelding van de prostaatkanker in de prostaat. Die is nodig voor het gericht richten van de kankercellen vernietigende energie.

Omdat dit nu zo moeilijk is wordt elke vorm van focale therapie in klinisch wetenschappelijke urologische kringen nog als experimenteel beschouwd, dus als zijnde in ontwikkeling. Focale therapie mag in principe alleen worden toegepast in het kader van klinisch wetenschappelijk onderzoek.

In Nederland

In tegenstelling tot sommige andere landen, ook in Europa, houden urologen in Nederland zich goed aan dit wetenschappelijke uitgangspunt. Zo lopen er onderzoeken naar focale therapie met laser energie aan de afdelingen urologie van het Radboudumc en het AmsterdamUMC, locatie AMC. Ook is er een onderzoek met radiofrequentie energie IRE aan de afdeling urologie in Nieuwegein.

Al deze onderzoeken worden doorgaans in nauwe samenwerking met expert radiologen uitgevoerd. Want radiologen zijn verantwoordelijk voor de juiste, soms zeer ingewikkelde afbeelding van de tumor in de prostaat tijdens de focale therapiesessie.

Zeer strikte inclusiecriteria

Bij wetenschappelijk onderzoek gelden zeer strikte inclusiecriteria en zo komt het dat maar mondjesmaat in Nederland patiënten met gelokaliseerd prostaatkanker voor deze behandeling kunnen worden geselecteerd. En in de selectiecriteria ligt nu het tweede grotere probleem met focale therapie voor prostaatkanker.

Te weinig agressief

We weten dat alleen patiënten met een relatief kleine tumor voor deze therapie in aanmerking komen. Meestal zijn deze kleine tumoren vrij onschuldig. Ze worden dan ook “indolente” of “niet-significante” prostaatkankers genoemd.

Deze niet agressieve kankers hoeven vaak niet behandeld te worden. Beter worden ze nauwkeurig gevolgd in een zogenaamd Active Surveillance (waakzaam volgen) protocol.

Te agressief

Is er sprake van een gelokaliseerde agressieve prostaatkanker, dus met een hogere maligniteitsgraad? Dan komt deze niet voor focale therapie in aanmerking omdat volgens de huidige kennis de kans op het terugkomen van de kanker te groot is, die tumor kan zich vervolgens verder ontwikkelen en mogelijk zelfs uitzaaien.

Dit heeft tot gevolg dat slechts een klein percentage van alle gelokaliseerde prostaatkankers aan de selectiecriteria voor focale therapie voldoen. De huidige schatting is slechts 10 tot 15%.

Kanker ontwikkelt vaak op meerdere plekken in de prostaat

Er is ook nog een andere beperking bij focale therapie. Een prostaatkanker ontstaat zeer dikwijls van begin af aan als een multifocale ziekte. Dit wil zeggen dat zich terzelfdertijd, dus van meetaf aan, de kanker zich op meerdere plekken in de prostaat ontwikkelt.

Deze kankers groeien niet allemaal even snel en zo kan het dat kleinere lokalisaties door de MRI, hoe goed ook, worden gemist tijdens deze behandeling. Deze kleine lokalisaties geven na focale therapie, waar alleen het zichtbare letsel wordt behandeld, aanleiding tot het later terug kunnen komen van tumoren in de prostaat.

Soms niet alle kankercellen vernietigd

De focale therapie zelf is ook dikwijls toch onvoldoende, ook al toont de afbeelding na behandeling dat de zichtbare tumor volledig is vernietigd. Dit is jammer genoeg niet altijd het geval. De tumorranden bevatten dan toch nog vitale kankercellen en deze gaan dan later uiteraard weer groeien en mogelijk ook uitzaaien.

Nog niet altijd genezend

Dit zijn dan ook de redenen dat na focale therapie, volgens de huidige beste standaards, toch (minstens) 25% van de behandelde patiënten soms vroeg maar ook later prostaatkanker terug krijgen en dus met de focale therapie niet genezend zijn behandeld.

Focale therapie is duur en niet verzekerd

Tenslotte is er nog het kostenplaatje. Focale therapie is duur en soms zelf zeer duur zeker als geluidsgolven of foto-dynamische therapie als energiebron ter vernietiging van de lokale kanker worden gebruikt. Maar ook de andere vormen van focale therapie zijn prijzig. Geen enkele focale therapie techniek wordt momenteel in Nederland vergoed door de zorgverzekering.

Er zit toekomst in

Het blijft dus nog wel even wachten voor focale therapie van prostaatkanker gemeen goed wordt. Bij Andros volgen we de ontwikkelingen van zeer nabij. Er zit wel toekomst in zeker als de afbeeldingsmogelijkheden met nog betere MRI’s verder verbeteren. En de energiebronnen nog eenvoudiger, minder ingrijpend en uiteindelijk ook onder lokale verdoving kunnen worden toegepast. En deze ontwikkelingen gaan gestaag door.

Lees meer over behandelingen bij prostaatkanker 

Lees verder over prostaatkanker